Đến các hiệu sách, hội sách thời gian gần đây, dễ dàng nhận thấy sự đa dạng của các thể loại sách cho thiếu nhi, từ sách văn học, đến sách ngoại ngữ, sách rèn luyện kỹ năng sống, sách mỹ thuật, bách khoa thư, truyện tranh, cả sách tương tác kích thích sáng tạo ở trẻ. Nhưng nếu đi sâu vào thị trường sách cho thiếu nhi ở Việt Nam, không ít người băn khoăn, hóa ra khu vực này vẫn còn tồn tại nhiều khoảng trống.
Chưa nhiều tác phẩm hấp dẫn
Chị Đặng Diệp Anh (Thanh Xuân Bắc, Hà Nội) vẫn đều đặn đưa hai con đến các hội sách để tìm mua những cuốn sách văn học. Một cháu lên tám và một cháu lên 10. “Nhưng rất khó để tìm được những cuốn sách thiếu nhi hay, phù hợp do các nhà văn Việt Nam viết ra”, chị Diệp Anh than thở. Chị dẫn chứng, những cuốn sách “vàng” của các nhà văn như Tô Hoài, Nguyên Hồng, Võ Quảng, Phong Thu, Nguyễn Quang Sáng… thì chị đã mua rải rác trong mấy năm qua. Đến nay các con chị đã đọc cả rồi. Giờ cần thêm những cuốn sách văn học mới, hấp dẫn, viết đúng cho lứa tuổi các con thì rất ít.
Đây là một thực tế có thật trên thị trường xuất bản sách cho thiếu nhi. Một số biên tập viên tại các đơn vị xuất bản cũng thừa nhận, hiện rất ít tác giả chuyên viết cho thiếu nhi. Khi chúng tôi đề nghị đề xuất một danh sách khoảng 10 người thường viết cho thiếu nhi thì câu trả lời nhận được là… “bó tay”. Danh sách rút xuống năm người, cũng không chọn được. Quan sát thì thấy, hiện chỉ có duy nhất nhà văn Nguyễn Nhật Ánh là chuyên tâm viết sách cho trẻ em. Nhưng lứa tuổi mà ông hướng tới cũng không thuần túy là trẻ em – theo quy định của Luật Trẻ em là từ 16 tuổi trở xuống. Những cuốn sách của Nguyễn Nhật Ánh có cuốn hướng tới những người “đã từng là trẻ em”, nhiều cuốn thì hướng tới lứa tuổi chấp chới giữa trẻ em với tuổi trưởng thành (tức là từ 16 – 20 tuổi).
Một thành viên trong Ban sơ khảo Giải thưởng thiếu nhi Dế Mèn 2020 cũng thừa nhận, khi bắt tay vào tìm kiếm những tựa sách văn học viết cho thiếu nhi trong vòng hơn một năm trở lại đây thấy cực kỳ ít. Chủ yếu là những tựa sách được tái bản với hình thức mới, thêm tranh minh họa hấp dẫn. Số tác phẩm mới không nhiều. Có một số ít nhà văn, nhà thơ, chỉ ra một cuốn hướng tới thiếu nhi, dù cuốn đó tác giả chủ yếu viết về tuổi thơ của mình, với mầu sắc hồi cố, viết cho mình.
Thật không quá lời khi cho rằng, hiện tại sách văn học cho thiếu nhi của chúng ta rất mong manh! Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cũng cho rằng, hiện nay rất ít nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi. “Như tôi, tôi hoàn toàn không phải là người viết cho trẻ con. Tôi chỉ viết cho tôi. Thuở bé tôi là một cậu bé, vì thế tôi gặp tất cả các em thiếu nhi và người ta cứ tưởng tôi là nhà văn viết cho thiếu nhi”, tác giả “Góc sân và khoảng trời” thừa nhận.
Lý giải vì sao có “khoảng trống” ở mảng sách văn học Việt cho thiếu nhi Việt hiện nay, sẽ có nhiều ý kiến khác nhau. Một số tác giả sẽ cho rằng, nhuận bút không đủ hấp dẫn họ sáng tác. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, sáng tác cho thiếu nhi cần tài năng và tâm hồn yêu trẻ thật sự của người viết. Đồng thời, người viết cũng phải hiểu được trẻ con, hiểu được cả người lớn.
Ngoại át nội
Nhìn sang các mảng sách khác như truyện tranh, kỹ năng sống, phổ biến kiến thức (lịch sử, mỹ thuật, thể thao…) do các tác giả Việt Nam viết cũng không khá hơn là bao. Mặc dù ngày nay, công nghệ in ấn, xuất bản đã có nhiều khởi sắc. Các xuất bản phẩm trong nước đã được đầu tư thiết kế, in ấn không thua kém sách của thế giới, song vẫn chưa thật nhiều đầu sách, tựa sách hấp dẫn cho thiếu nhi. Tất nhiên, ở các mảng sách này có sự khởi sắc hơn so văn học, với một số tác giả, nhóm tác giả hợp tác chặt chẽ với nhiều đơn vị xuất bản để cho ra đời những bộ sách phù hợp với văn hóa, tâm lý độc giả Việt Nam.
Tuy nhiên, thị trường quá rộng, trẻ em trong độ tuổi đọc sách càng đông, nên độ “phủ sóng” của các tác giả Việt vẫn chưa đáp ứng được nhiều, để lại nhiều khoảng trống. Đây chính là lý do để các đơn vị xuất bản nhanh chóng lấp đầy bằng việc mua bản quyền các tác phẩm của nước ngoài. Không chỉ mua bản quyền các tác phẩm văn học, các bộ sách bách khoa tri thức, kỹ năng sống, mỹ thuật, đặc biệt là mảng sáng tương tác đã được các đơn vị xuất bản ồ ạt dịch, xuất bản và đưa ra thị trường.
Không thể phủ nhận sức sáng tạo, hấp dẫn, kho kiến thức phong phú đa dạng ở những cuốn sách được các chuyên gia uy tín, các nhà xuất bản nước ngoài ấn hành. Nhưng từ hiện trạng này dẫn tới trên thị trường, việc sách ngoại át sách nội ngày càng dễ nhận ra khi bước chân vào các khu vực sách thiếu nhi tại các hiệu sách, hội chợ sách. Điều này, bên cạnh mặt tích cực cũng có những lỗ hổng mà như một nhà thơ nêu ra: Chúng ta có thể ồ ạt dịch sách thiếu nhi nước ngoài, nhưng nếu không cẩn trọng, để một đứa trẻ đọc quá nhiều sách dịch thì ở bên trong chúng, mặc dù vẫn có những vẻ đẹp tâm hồn được tạo dựng, nhưng vẻ đẹp ấy bắt đầu rời xa những vẻ đẹp ở chính nơi mà chúng sinh ra và lớn lên. Đó là mảnh đất Việt Nam, văn hóa Việt Nam, thiên nhiên và những giấc mơ khác của người Việt…
Thực tế ngày càng đòi hỏi, chỉ khi có nhiều tựa sách hấp dẫn, gần gũi với văn hóa Việt và tâm hồn các em, thì mới không xảy ra tình trạng khan hiếm, “đãi cát tìm vàng” như hiện nay.
Nguồn: Bài & ảnh: HOÀNG THU PHỐ, Báo thời nay ngày 25-6-2020