Hồi ký về Juliux Phuxich

Hằng ngày là những cuộc tra tấn, chết đi sống lại, những lời dụ dỗ, những thủ đoạn làm mềm lòng người chiến sĩ gan góc, dứt khoát không đầu hàng kẻ địch tàn bạo. Và như thế, suốt từ ngày 24 tháng 4 năm 1942 đến ngày 8 tháng 9 năm 1943, Julius Fucik, một đồng chí lãnh đạo của Ðảng Cộng sản, một nhà văn tài năng Tiệp Khắc đã phải chịu đựng một sự hành hình không bao giờ ngớt, cho đến khi chết. Nhưng Fucik, không hề kêu lên một tiếng đau thương, luôn luôn ngẩng cao đầu như một người chiến thắng trước mũi súng của bọn phát-xít. Trái tim của đồng chí luôn luôn hướng về những người đồng đội với tất cả lòng yêu quý, tin tưởng ở lòng trung thành của họ. Anh không bao giờ cảm thấy cô đơn dù phải biệt giam, bởi tinh thần anh gắn bó mật thiết với đồng chí với lý tưởng. Fucik là một tài năng lớn, Viết dưới giá treo cổ là một tác phẩm văn học thật sự, là hiện thân của chủ nghĩa cộng sản trên văn đàn. Nhưng ở đây, không hề có giọng "hùng hồn" trong từ ngữ, chỉ có những lời nói bình dị diễn đạt những ý tưởng cao cả, những tình cảm trong sáng, không một chút nào có vẻ "văn chương". Và giá trị lớn lao của nó là ở đó, ở sự bình dị cao quý, như một viên hồng ngọc trong suốt. Có lẽ văn học thế giới xưa nay, hiếm có một áng văn tuyệt vời đến thế, nó làm cho Fucik đến với mọi trái tim và khối óc tìm tới Chân Thiện Mỹ. Ðến nay, đồng chí đã qua đời 58 năm, nhưng đọc tác phẩm này, tưởng như anh còn sống, sống hơn bao giờ hết.